Hoe werkt vertalend ondertitelen?
Ik merk vaak dat mensen niet echt weten hoe vertalend ondertitelen in z’n werk gaat. Zo denken ze soms dat we scripts vertalen die op de een of andere manier in witte letters op tv verschijnen en ik heb ook al de vraag gehad hoeveel films ik eigenlijk vertaal per dag/week. Het antwoord op die laatste vraag stelt veel would-be-ondertitelaars teleur: één film is algauw een paar dagen tot een week werk en bovendien zijn er weinig ondertitelaars die met alleen films vertalen hun boterham verdienen, laat staan met de allernieuwste bioscoopfilms…
Hoe werkt het dan wel? Om te beginnen werken ondertitelaars met gespecialiseerde software. Er komt dus veel meer bij kijken dan alleen het vertalen van een scenario in Word. Hoewel we soms een script of uitgeschreven dialooglijst bij een programma krijgen, vertalen we het grootste deel van de tijd puur op gehoor, ook al omdat er in scripts vaak fouten staan.
Bovendien zorgen we ervoor dat de vertaling vanaf het begin wordt ingedeeld in ondertitels, dus één of hooguit twee korte regels per tekstblokje. Hierbij letten we erop dat de vertaling precies past bij de beelden en het ritme van de gesproken tekst.
Daarnaast verzorgen we de timing of spotting van de ondertitels, waarbij we bepalen wanneer elke ondertitel precies in beeld komt en wanneer de ondertitel weer verdwijnt. We houden ook rekening met de beschikbare tijd: hoe korter een blokje in beeld blijft, hoe minder tekst erin past.
In het begin is het even puzzelen – en dat is heel normaal
Puzzelen voor gevorderden…
Het zal duidelijk zijn dat je dit gepuzzel als beginnende ondertitelaar niet meteen onder de knie hebt. Sommige internationale ondertitelbureaus willen het werk van de ondertitelaar makkelijker maken door de timing van de ondertitels kant-en-klaar aan te leveren. Je krijgt dan een voorgespot ondertitelbestand of template waar je ‘alleen nog maar’ de Engelse tekst hoeft te vervangen door de Nederlandse vertaling. Ook in onze e-cursus Ondertitelen beginnen we op die manier.
Tegenwoordig gaan diezelfde bureaus nog een stapje verder en laten ze die templates voorvertalen door machinevertaling. En daar gaat het vaak mis. De vertaler krijgt als taak om die vertaling ‘na te kijken’, wat op zich al een stuk minder creatief is dan zelf vertalen. Daar komt nog bij dat zo’n machine geen context kent, dus een genderneutraal woord als ‘militair’ kan in de ene zin een vrouw zijn en in de volgende zin een man. Ook aanspreekvormen zoals ‘u’ en ‘jij’ worden in machinevertaling vaak door elkaar gehaald. Het kost veel tijd om dat soort fouten recht te zetten. En dan hebben we het nog niet over de vaak erg letterlijke vertalingen waar zo’n systeem mee op de proppen komt en waar je iets beters voor moet verzinnen. Vandaar dat veel ondertitelaars niet staan te springen om met machinevertaling te werken.
Tekort aan ondertitelaars?
Toch ziet het er niet naar uit dat templates en machinevertalingen snel zullen verdwijnen. In zijn whitepaper van 14 juni 2022 beschrijft ondertitelbureau Iyuno-SDI hoe het tekort aan ondertitelaars opgelost kan worden door slimme technologieën in te zetten. Alleen… is er wel sprake van een tekort? Veel ondertitelaars zullen verklaren dat de steeds verder uitgeholde tarieven ervoor gezorgd hebben dat ervaren krachten het vak verlaten of hooguit nog deeltijds ondertitelen. Zelf merk ik dat de goede ondertitelaars steeds kieskeuriger worden in welke opdrachten ze wel nog aannemen en voor welke klanten ze nog werken.
In de nacht van 5 op 6 juni 2022 had ik een fijn interview met Mirthe van der Drift in het programma De nacht van KRO-NCRV op NPO Radio 1. De aanleiding was het tekort aan goede ondertitelaars, maar ik mocht vooral vertellen over de kunst van het ondertitelen en wat er allemaal bij komt kijken om goede ondertitels te maken. Je kunt het interview beluisteren in de video hierboven – uiteraard met ondertiteling. 🎧
gepubliceerd op 22 juni 2022
Deel op:
Ondertitelen voor Netflix
Ondertitelen spreekt tot de verbeelding en ondertitelen voor Netflix nog veel meer. Het is alweer vijf jaar geleden dat Netflix zijn bekende – of beruchte – online Hermes-test voor aspirant-ondertitelaars lanceerde. Die test staat allang niet meer online, maar het blogartikel waarin het bedrijf zijn strategie achter de test uit de doeken deed, kun je wel nog steeds lezen op de Netflix Technology Blog.
Zelf hoorde ik voor het eerst van de Netflix-test tijdens het Languages & The Media-congres in Berlijn in november 2016. Tijdens een van de presentaties op het congres vertelden vertegenwoordigers van Netflix over een aantal kwesties waar zij als bedrijf op botsen als ze vertaal- en ondertitelwerk uitbesteden.
Hoeveel ondertitelaars zijn er eigenlijk?
Zoals veel grote mediabedrijven werkt Netflix doorgaans niet rechtstreeks samen met vertalers en ondertitelaars, maar schakelen ze gespecialiseerde ondertitelbureaus in. Hoewel die bureaus aan een aantal vereisten moeten voldoen en Netflix regelmatig steekproeven neemt, weet elke kijker wel dat de ondertiteling vaak te wensen overlaat.
Maar dat is nog niet het enige probleem. Want hoewel al die bedrijven beweren dat ze met professionele ondertitelaars werken, kan Netflix onmogelijk weten wie de ondertitels maakt die ze binnenkrijgen. Met een beetje geluk wordt het werk inderdaad gedaan door iemand die daarvoor gestudeerd heeft en die over de nodige ervaring beschikt, maar voor hetzelfde geld schakelt zo’n bureau een bijklussende student in…
En tot slot weet Netflix niet hoe groot hun vertalersbestand nu eigenlijk is. Stel dat elk individueel ondertitelbedrijf zegt dat ze met dertig (uiteraard professionele) ondertitelaars samenwerken. Als Netflix het werk bij vier verschillende bedrijven uitzet, dan zou je dus denken dat ze in totaal met 4 maal 30 is 120 vertalers werken. Alleen werken de meeste freelancers voor verschillende klanten, dus in plaats van 120 kunnen het evengoed maar 100 vertalers zijn, of 90. In het artikel staat dat ze bij Netflix (in 2017) dachten dat er voor het Nederlands zo’n 100 à 150 professionele ondertitelaars actief waren. Intussen zouden dat er nu, in 2022, al 400 à 500 zijn!
Keuze te over voor de Netflix-kijker – een afbeelding van yousafbhutta via Pixabay
Terug naar 2017
Op donderdag 30 maart 2017 lanceerde Netflix de HERMES-test. Alle ondertitelaars die voor het bedrijf werkten, moesten de test afleggen. Na afloop kreeg elke individuele vertaler een unieke code: het zogenaamde HERMES-nummer of H-nummer. Dat nummer werd vanaf dat moment gebruikt om die vertaler en dus ook zijn of haar werk te identificeren. Gevolg: Netflix wist precies wie welk programma ondertitelt, ongeacht welk bedrijf ertussen zit. En ze hadden een middel om de kwaliteit van individuele vertalers te meten. Dat was het idee, tenminste.
Al een paar dagen na de lancering verscheen in nationale en internationale media het bericht dat Netflix kijkers zou gaan betalen om programma’s te ondertitelen. Ook zou je ‘rijk worden door Netflix te kijken’. Op sommige sites kon je zelfs lezen welke tarieven deze aspirant-ondertitelaars zouden krijgen. Zo zou je voor het aanmaken van Nederlandse ondertitels bij Nederlands gesproken programma’s 9,50 dollar per minuut video krijgen, voor Engels > Nederlandse vertalende ondertitels 11,50 dollar en voor Japans > Nederlands 24,00 dollar. Wie uit het Japans in het IJslands vertaalt, kon rekenen op de hoogste beloning van 27,50 dollar per minuut video. Let wel: het gaat hier wel degelijk om US dollar, niet om euro!
Overigens, deze tarieven staan nu, vijf jaar later, nog steeds ongewijzigd op de site van Netflix. Inflatie is iets wat ze bij de streamingdienst blijkbaar niet kennen…
En toen…
Natuurlijk bleven de reacties niet uit. Aan de ene kant waren er professionele ondertitelaars die meldden dat de tarieven de prijzen zijn die Netflix aan zijn toeleveranciers betaalt en dat de vertaler hier doorgaans nog niet de helft van krijgt. Bovendien werken professionele vertalers enkel in hun moedertaal. Het is dus onzin om als Nederlandstalige te denken dat je wel eventjes uit het Japans in het IJslands kunt vertalen.
Aan de andere kant waren er de reacties van enthousiaste Netflix-kijkers die zich, niet gehinderd door enige relevante vooropleiding of zelfs maar basiskennis van de Nederlandse spellingregels, al rijk rekenden. Zo lieten heel wat mensen weten dat ze zich hadden opgegeven om de test in verschillende talen af te leggen.
Netflix zelf meldde dat ze veel meer aanmeldingen hadden gekregen dan verwacht. Uiteindelijk werd het testprogramma stopgezet en sindsdien werkt Netflix weer net als vroeger met ondertitelbureaus. Die bureaus besteden het werk uit aan freelancers of aan tussenbureaus. Wie droomt van een carrière als Netflix-ondertitelaar moet dus proberen om bij een van die ‘Netflix Preferred Fulfillment Partners’ of NPFP’s aan de bak te komen. Op deze site kun je ze allemaal vinden, met contactgegevens. Maar rechtstreeks voor Netflix werken zit er dus niet in. Overigens: zelf heb ik nooit voor Netflix gewerkt.
Heb je nog helemaal geen ondertitelervaring en wil je eerst eens kijken of ondertitelen iets voor jou is voor je aan het solliciteren slaat? Dan kun je onze e-cursus Ondertitelen volgen. Daarin kun je drie maanden lang uittesten of het vak van ondertitelaar je ligt.
gepubliceerd op 14 juni 2022
Deel op:
Het vertalen en ondertitelen van webvideo’s
Mensen denken vaak dat je als ondertitelaar alleen films en tv-series vertaalt, maar in de praktijk doen we heel veel andere dingen. Zo ondertitelen we voor onze klant Movid interviews met artsen die onderzoek doen naar kanker. Geen gemakkelijke materie, zeker niet als je weet dat we deze video’s puur op gehoor vertalen, dus zonder uitgeschreven tekst van de interviews.
Interview met dr. Christos Sotiriou over borstkanker, een video die wij hebben vertaald en ondertiteld
Vóór de ondertitels in het beeld worden gebrand, worden de vertalingen altijd nog eens gecontroleerd door de eindklant, Stichting tegen Kanker. Bij het nalezen besteden zij vooral aandacht aan de juiste medische terminologie. Tegelijkertijd mogen ze de technische beperkingen van het ondertitelen niet uit het oog verliezen. Uiteindelijk hebben we maar een à twee regels van ongeveer 40 karakters inclusief spaties en de ondertitels mogen ook niet te snel voorbij geflitst komen.
Over deze en andere uitdagingen die bij het vertalen en ondertitelen van deze video’s komen kijken, heb ik een tijd geleden een Engelstalig artikel geschreven voor OTTIAQ, een vertalersvereniging uit Canada.
Engelstalig artikel over ons ondertitelwerk in Circuit
Het artikel kwam er na een verzoek van de Ordre des traducteurs, terminologues et interprètes agréés du Québec (OTTIAQ). Ze vroegen of ik wilde meewerken aan een nummer van Circuit, hun magazine over taal en vertalen. Circuit verschijnt elk kwartaal en elke keer is er een ander thema. Het nummer waar ik aan heb bijgedragen ging over audiovisuele vertaling.
Het artikel heeft als titel ‘More than Words: Interlingual Subtitling in a Bilingual Country – Translating and Subtitling Corporate Videos’ en het gaat over het vertaal- en ondertitelwerk voor Stichting tegen Kanker. Dat is een Belgische stichting, en dat betekent dat we Nederlands gesproken video’s in het Frans vertalen en omgekeerd.
Naast wat algemene achtergrondinformatie en een beknopte uitleg over de technische aspecten die bij het ondertitelen komen kijken, sta ik in het artikel ook stil bij een aantal zaken die het vertalen van bedrijfsvideo’s net iets anders maken dan het vertalen van bijvoorbeeld een tv-programma.
Circuit is al twee keer uitgeroepen tot beste tijdschrift door de International Federation of Translators (Internationale Vereniging voor Vertalers). Het was dan ook een hele eer om voor dit toonaangevende blad te schrijven.
gepubliceerd op 9 juni 2022
Deel op:
Hoe word ik ondertitelaar?
In Facebookgroepen voor vertalers wordt vaak de vraag gesteld wat je moet doen als je als ondertitelaar aan de slag wilt. Binnenkort studeren er weer heel wat vertalers af en een deel van hen wil ongetwijfeld graag gaan ondertitelen. Speciaal voor hen geven we hier tips voor aspirant-ondertitelaars.
Kort en bondig
Een van de redenen dat ondertiteling tot de verbeelding spreekt, is dat het een erg creatieve vorm van vertalen is. Bovendien is het nog best een uitdaging om beknopt te vertalen. Je hebt tenslotte maar twee korte regeltjes tot je beschikking. Als ondertitelaar moet je véél schrappen om tot een goede ondertitelvertaling te komen. Het is niet uitzonderlijk dat we de helft of zelfs meer van wat er gezegd wordt moeten weglaten in de vertaling. Anders heeft de kijker niet genoeg tijd om het allemaal te lezen. Sommige vertalers vinden dat erg frustrerend. Als dat voor jou ook geldt, is ondertitelen geen beroep waar je veel voldoening uit zult halen.
Maar ook technisch
Daarnaast onderschatten mensen vaak hoe technisch het werk is en dan met name het ‘spotten’ of ‘timen’ van de ondertitels. Daarbij bepaalt de ondertitelaar tot op 1/25e van een seconde nauwkeurig wanneer een ondertitel in beeld komt en wanneer de ondertitel weer moet verdwijnen. We houden daarbij rekening met de leesbaarheid van de vertaling (ook wel ‘leessnelheid’ genoemd), maar ook met scènewissels en dergelijke. Die techniek komt in de traditionele vertaalopleidingen in mijn ogen onvoldoende aan bod, dus extra begeleiding van een ervaren ondertitelaar is geen overbodige luxe.
Speciale software
Ondertitelen gebeurt in speciale software. Gelukkig is die software de afgelopen jaren flink in prijs gedaald. Tegenwoordig kun je voor zo’n 300 euro per jaar al professionele ondertitelsoftware huren. In je huurcontract zit meteen een abonnement op de helpdesk inbegrepen.
Wij werken graag met WinCaps Q4 van de firma Broadstream. Je kunt die software hier downloaden: WinCaps Q4 Standard Subscription + Email Support. Je kunt zelf kiezen hoe lang je licentie geldig blijft (een maand, een halfjaar of een jaar). Hoe langer de termijn, hoe voordeliger de prijs. En omdat je via deze affiliate-link bestelt, krijg je er nog een mooie korting bovenop als je de code ‘Nevero’ invult bij je bestelling. Je krijgt de korting ook als je al een WinCaps-licentie hebt die je via deze link verlengt.
Extra tips
De beste manier om als ondertitelaar te beginnen is door te proberen om bij een serieus ondertitelbedrijf een test af te leggen. Als je voor zo’n test slaagt, dan zal het bureau investeren in je verdere opleiding en begeleiding. Tegelijkertijd zijn er niet veel vacatures, dus de kans dat je meteen ergens een test kunt gaan doen is vrij klein. In de tussentijd kun je proberen om zelf wat te oefenen met freeware om zo ervaring op te doen, maar het risico bestaat dat je jezelf verkeerde dingen aanleert.
Wat je ook kunt doen, is bijvoorbeeld TED Talks vertalen. Daarbij krijg je de oorspronkelijke taalversie als basis zodat je ‘alleen nog maar’ een beknopte vertaling hoeft te maken. Nu is dat niet hetzelfde als professioneel ondertitelen, maar enkele basisregels pik je zo wel op. Bovendien heeft TED een systeem waarbij je werk altijd wordt nagekeken en je feedback krijgt. Zo leer je bij elke opdracht die je doet weer wat bij. Meer informatie vind je op de TED-website.
Heb je nog helemaal geen ondertitelervaring en wil je eerst eens kijken of ondertitelen iets voor jou is voor je aan het solliciteren slaat? Dan kun je onze e-cursus Ondertitelen volgen. Daarin kun je drie maanden lang uittesten of het vak van ondertitelaar je ligt.
Tot slot iets wat ik afraad en dat is om de software meteen voor lange tijd te huren of om een licentie af te sluiten voor onbepaalde duur. Daarmee zou ik wachten tot je minstens één vaste klant hebt. Voor die tijd ben je beter af met een maandabonnement. Bovendien zou je niet de eerste zijn die dolenthousiast begint om na een paar opdrachten vast te stellen dat het gepuzzel en de technische beperkingen echt niks voor jou zijn…
gepubliceerd op 2 juni 2022
Deel op: