Hoe werkt vertalend ondertitelen?
Ik merk vaak dat mensen niet echt weten hoe vertalend ondertitelen in z’n werk gaat. Zo denken ze soms dat we scripts vertalen die op de een of andere manier in witte letters op tv verschijnen en ik heb ook al de vraag gehad hoeveel films ik eigenlijk vertaal per dag/week. Het antwoord op die laatste vraag stelt veel would-be-ondertitelaars teleur: één film is algauw een paar dagen tot een week werk en bovendien zijn er weinig ondertitelaars die met alleen films vertalen hun boterham verdienen, laat staan met de allernieuwste bioscoopfilms…
Hoe werkt het dan wel? Om te beginnen werken ondertitelaars met gespecialiseerde software. Er komt dus veel meer bij kijken dan alleen het vertalen van een scenario in Word. Hoewel we soms een script of uitgeschreven dialooglijst bij een programma krijgen, vertalen we het grootste deel van de tijd puur op gehoor, ook al omdat er in scripts vaak fouten staan.
Bovendien zorgen we ervoor dat de vertaling vanaf het begin wordt ingedeeld in ondertitels, dus één of hooguit twee korte regels per tekstblokje. Hierbij letten we erop dat de vertaling precies past bij de beelden en het ritme van de gesproken tekst.
Daarnaast verzorgen de timing of spotting van de ondertitels, waarbij we bepalen wanneer elke ondertitel precies in beeld komt en wanneer de ondertitel weer verdwijnt. We houden ook rekening met de beschikbare tijd: hoe korter een blokje in beeld blijft, hoe minder tekst erin past.
Puzzelen voor gevorderden…
Het zal duidelijk zijn dat je dit gepuzzel als beginnende ondertitelaar niet meteen onder de knie hebt. Sommige internationale ondertitelbureaus willen het werk van de ondertitelaar makkelijker maken door de timing van de ondertitels kant-en-klaar aan te leveren. Je krijgt dan een voorgespot ondertitelbestand of template waar je ‘alleen nog maar’ de Engelse tekst hoeft te vervangen door de Nederlandse vertaling. Ook in onze e-cursus Ondertitelen voor film en tv beginnen we op die manier.
Tegenwoordig gaan diezelfde bureaus nog een stapje verder en laten ze die templates voorvertalen door machinevertaling. En daar gaat het vaak mis. De vertaler krijgt als taak om die vertaling ‘na te kijken’, wat op zich al een stuk minder creatief is dan zelf vertalen. Daar komt nog bij dat zo’n machine geen context kent, dus een genderneutraal woord als ‘militair’ kan in de ene zin een vrouw zijn en in de volgende zin een man. Ook aanspreekvormen zoals ‘u’ en ‘jij’ worden in machinevertaling vaak door elkaar gehaald. Het kost veel tijd om dat soort fouten recht te zetten. En dan hebben we het nog niet over de vaak erg letterlijke vertalingen waar zo’n systeem mee op de proppen komt en waar je iets beters voor moet verzinnen. Vandaar dat veel ondertitelaars niet staan te springen om met machinevertaling te werken.
Tekort aan ondertitelaars?
Toch ziet het er niet naar uit dat templates en machinevertalingen snel zullen verdwijnen. In zijn whitepaper van 14 juni 2022 beschrijft ondertitelbureau Iyuno-SDI hoe het tekort aan ondertitelaars opgelost kan worden door slimme technologieën in te zetten. Alleen… is er wel sprake van een tekort? Veel ondertitelaars zullen verklaren dat de steeds verder uitgeholde tarieven ervoor gezorgd hebben dat ervaren krachten het vak verlaten of hooguit nog deeltijds ondertitelen. Zelf merk ik dat de goede ondertitelaars steeds kieskeuriger worden in welke opdrachten ze wel nog aannemen en voor welke klanten ze nog werken.
In de nacht van 5 op 6 juni 2022 had ik een fijn interview met Mirthe van der Drift in het programma De nacht van KRO-NCRV op NPO Radio 1. De aanleiding was het tekort aan goede ondertitelaars, maar ik mocht vooral vertellen over de kunst van het ondertitelen en wat er allemaal bij komt kijken om goede ondertitels te maken. Je kunt het interview beluisteren in de video hierboven – uiteraard met ondertiteling. 🎧
gepubliceerd op 22 juni 2022
