Ondertitelen in Word

De eerste keer dat een klant me vroeg om ondertiteling aan te leveren in Word, dacht ik dat hij de kant-en-klare ondertitels mét tijdcode-informatie in een Word-doc wilde krijgen ter goedkeuring. Dat is uiteraard geen probleem en iets wat we standaard altijd doen. Maar de klant bedoelde wel degelijk dat hij ‘alleen maar’ een vertaling in Word nodig had en dat hij dat document zou gebruiken om ondertitels van te maken. Hij kon die tekst namelijk inladen in zijn montagesoftware en voilà, even later had hij ondertitels. Nou ja, ondertitels… Er stonden witte teksten onder in het beeld, laten we het daarop houden. 🙄

Sindsdien heb ik die vraag nog vaker gekregen en elke keer leg ik uit waarom het echt geen goed idee is om te gaan ‘ondertitelen’ in Word. 

Eerst even een woordje uitleg over hoe zo’n Word-doc tot stand komt. Meestal is het beginpunt een (al dan niet automatisch aangemaakte) transcriptie. Overigens: ik ben zeker niet tégen automatische transcripties. Sterker nog, soms komen er verrassend goede resultaten uit en een transcript kan zeker helpen om tijd te besparen. In onze minicursus Transcripts maken leer je daar meer over.

Als het transcript klaar is, wordt die uitgeschreven tekst naar een vertaler gestuurd – voor zover de vertaling ook niet door een automatisch vertaalprogramma gebeurt. Het eindresultaat wordt dan als ondertiteling aan de video toegevoegd. Op het eerste gezicht lijkt het heel logisch allemaal, maar er zijn verschillende valkuilen. Die bespreek ik hierna.

Tips

Allereerst is het belangrijk dat je met een goed basisbestand aan de slag gaat. Dus zorg ervoor dat je je transcriptie naleest om te zien of alles wel klopt. Foutjes in je transcript (denk aan cijfers en jaartallen) komen onherroepelijk in je vertaling terecht. En als je een automatische transcriptie ook nog eens automatisch laat vertalen, is het aantal (interpretatie)fouten helemaal niet te overzien.

Net zoals je transcriptie moet je ook de vertaling laten nalezen, want een tweede vertaler/corrector ziet vaak nog foutjes die de oorspronkelijke vertaler niet had opgemerkt. In de vertaalwereld wordt dit vaak het ‘vierogenprincipe’ genoemd. 

Alleen… dat je een goede vertaling hebt, betekent nog niet dat je op basis van die tekst goede ondertitels kunt laten maken. Ondertitelen is namelijk een heel andere tak van sport! Eentje waar in veel vertaalopleidingen een aparte specialisatie aan gewijd is.

Vertalen vs. ondertitelen

Om een goede vertaling te maken, moet je vooral zorgen dat je de brontekst (in dit geval je transcriptie) goed weergeeft in een andere taal, zoals een moedertaalspreker het zou zeggen of schrijven. Een goede ondertiteling moet daarnaast ook leesbaar zijn op het scherm. Dat betekent in de eerste plaats dat een ondertitelaar moet samenvatten. Mensen spreken namelijk sneller dan ze lezen, dus je kunt nooit letterlijk de volledige tekst in beeld brengen. Bij snelle sprekers laten we soms wel de helft weg van wat er gezegd wordt. Natuurlijk schrappen we niet lukraak de helft van de zinnen. Er zijn verschillende strategieën die de ondertitelaar toepast om te bepalen wat hij/zij kan vertalen en hoe. 

Maar daarmee ben je er nog niet. Om leesbare schermteksten te krijgen, volgen ondertitels ook bepaalde regels voor de lay-out. Let er maar eens op als je tv-kijkt. Een tweede spreker in dezelfde ondertitel wordt altijd aangekondigd met een liggend streepje aan het begin van de tweede regel. Ondertitelaars noemen dat een ‘repliekstreepje’. En je zult ook geen ondertitels vinden die eindigen op een lidwoord (bijvoorbeeld ‘het’) waarbij het zelfstandig naamwoord dat erbij hoort pas in de volgende ondertitel verschijnt (bijvoorbeeld ‘huis’).

Dit zijn maar een paar heel eenvoudige regels waar de ondertitelaar rekening mee houdt. Maar software die tekst uit een Word-doc haalt en in ondertitels plaatst, kent die regels niet. Sommige dingen kun je die software wel aanleren, bijvoorbeeld dat ‘het’ en ‘huis’ bij elkaar horen, maar een combinatie als ‘het huis uit z’n jeugd’ is al lastiger. Terwijl ook dat voor de kijker één geheel vormt. Vertalingen samenvatten zodat ze het ritme van de gesproken tekst volgen is al helemaal ondoenbaar voor een machine.

Wil je leren hoe je wel goede ondertitels kunt maken op basis van een automatisch transcript? Volg dan onze e-learning over het ondertitelen van webvideo’s.   

Ben je vertaler of heb je een ander taalberoep en wil je weten of het beroep ondertitelaar iets voor jou is? Dan is de veel uitgebreidere e-cursus Ondertitelen voor film en tv vast iets voor jou. In drie maanden tijd leer je alle kneepjes van het vak.

gepubliceerd op 24 september 2021